من خدا را دوست دارم
در مسیر تربیتی فرزندان، نقش مفاهیم ذهنی از اهمیت ویژه‌ایی برخوردار است؛ چرا که در شکل‌گیری شخصیت او نقش تاثیرگذاری را ایفا می‌کند.
در ابتدای سخن باید گفت از جمله باورهایی که همه به نوعی درگیر آن هستند و در تربیت متعادل و متعالی به آن نیاز مبرم دارند، باور به خدا و نیروی نامحدود الهی است. باور به خدا از جمله باورهایی است که اگر خوب در آن نظاره کنیم متوجه خواهیم شد که بسان شاه کلیدی است که می‌تواند قفل‌های زندگی بشر را باز کند و او را از بن‌بست‌های زندگیش برهاند. در قرن کنونی که وسائل ایجاد غفلت از یاد خدا در بین مردم زیاد شده است و باعث گردیده اضطراب و استرس در بین آنها روز به روز افزایش یابد، باید پذیرفت که برای جبران کاستی‌ها، ضعف شخصیت‌ها ، حفظ امنیت جامعه و... به چیزی جز دامان رحمت الهی نمی‌توان چنگ انداخت و این مهم فقط در سایه یک شناخت ریشه‌ای از خدای مهربانی‌ها میسّر خواهد بود.
با توجه به آثار فراوانی که شناخت خدا برای فرد به همراه دارد امامان معصوم ما علیهم‌السلام از این اصل غافل نبوده‌اند و در احادیث بسیاری بر این مسئله تاکید کرده‌اند که ما برای نمونه به دو حدیث در باب اهمیت و آثار آن اشاره می‌کنیم.
۱. امام جعفر صادق در باب اهمیت علم به خدا، آن را از نشانه‌های مومن برمی‌شمارند و می‌فرمایند:«ثَلَاثَةٌ مِنْ عَلَامَاتِ الْمُؤْمِنِ الْعِلْمُ بِاللَّهِ وَ مَنْ يُحِبُّ وَ مَنْ يَكْرَه؛[۱] سه چيز است كه از علامات مؤمن است. علم به خدا، و آن‌كه خدا او را دوست مى‌دارد ، و كسى كه خدا او را ناخوش و دشمن مى‌دارد.»
۲.و نیز مولای متقیان علی علیه‌السلام درباره آثار مهم رسیدن به شناخت درست نسبت به خدا می‌فرمایند:«مَنْ سَكَنَ قَلْبَهُ الْعِلْمُ بِاللَّهِ أَسْكَنَهُ الْغِنَى عَنْ خَلْقِ اللَّهِ[۲] در هر دلي که معرفت خدا جاي گيرد، بي‌نيازي از خلق خدا هم جاي خواهد گرفت.»
با توجه به اهیت این شناخت، به عنوان نکته کلیدی دیگر باید به این مطلب نیز اشاره کرد که با وجود این‌که فطرت انسان از آغاز خداجو قرار داده شده است ولی به دلیل تاثیر پذیری بسیار او در اوان کودکی از آموزه‌های تربیتی مختلف، دچار غفلت‌های فراوانی می‌شود. پیامبر گرامی اسلام در آن حدیث معروف‌شان به این مطلب اشاره دارند و می‌فرمایند:«كُلُّ مَوْلُودٍ يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ حَتَّى يَكُونَ أَبَوَاهُ يُهَوِّدَانِهِ وَ يُنَصِّرَانِهِ وَ يُمَجِّسَانِه؛[۳] هر نوزادى بر اساس فطرت توحيدى متولد مىشوند، اين پدر و مادر اويند كه ظوى را يهودى، يا مسيحى و يا مجوسى مىنمايند.» در اینجاست که با وجود الهی بودن فطرت هر فرد از آغاز زندگی، نقش مهم تربیت در تقویت فطرت خداجوی انسان مشخص می‌شود و بر والدین لازم و ضروری است که نسبت به این مهم دقت لازم را به کار گیرند.
همان‌طور که قبلا هم اشاره شد باید به عنوان کلیدی‌ترین و کاربردی‌ترین مفاهیم زندگی بشر، به مسئله شناخت خدا پرداخت. از اولین آموزه‌های تربیتی دین ما که والدین باید نسبت به آن دقت داشته باشند، توجه دادن فرزندان به مسئله خدا و شناخت اوست و این در حالی است که متاسفانه در جامعه کنونی ما نظارت والدین بیشتر بر جنبه‌های مادی و دنیوی کودکان قرار گرفته است و قطعا این مسئله مورد تایید ائمه معصومین علیهم‌السلام نمی‌باشد. رسول اکرم حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله به برخى اطفال نگريستند و فرمودند: « وَيْلٌ لِأَطْفَالِ آخِرِ الزَّمَانِ مِنْ آبَائِهِمْ فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ آبَائِهِمُ الْمُشْرِكِينَ فَقَالَ لَا مِنْ آبَائِهِمُ الْمُؤْمِنِينَ لَا يُعَلِّمُونَهُمْ شَيْئاً مِنَ الْفَرَائِضِ وَ إِذَا تَعَلَّمُوا أَوْلَادُهُمْ مَنَعُوهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُمْ بِعَرَضٍ يَسِيرٍ مِنَ الدُّنْيَا فَأَنَا مِنْهُمْ بَرِيءٌ وَ هُمْ مِنِّي بِرَاء؛[۴] وای بر کودکان آخرالزمان از پدران‌شان، گفته شد: ای رسول خدا، از پدران مشرک‌شان؟ فرمود: نه، از پدران مؤمن‌شان که چیزی از واجبات و فرائض را به آنها نمی‌آموزند و وقتی هم که فرزندان‌شان بیاموزند، مانع آنها می‌شوند. و در مقابلِ امری گذرا و اندک از دنیا از آنها خشنود می‌شوند و تنها به كاميابىهاى دنيوى آنها راضىاند. پس من از ایشان بری هستم و آنها از من بری هستند.»
وقتی به سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام مراجعه می‌کنیم مشاهده می‌کنیم در آموزه‌های تربیتی آن بزرگواران از همان سنین ابتدایی به مسئله شناخت خدا توسط کودک اهتمام می‌ورزیده‌اند و از آن غفلت نمی‌کرده‌اند. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله در مورد شناخت خدا از سنین کودکی می‌فرمودند: «مَن رَبّی صَغِیراً حَتَی یَقُولُ لااِلهَ اِلاّ اللّه لَمْ یُحَاسِبهُ اللّهُ؛[۵] هر کس فرزندش را از کودکی تربیت کند تا او بتواند بگوید لا اله الا الله، خداوند از او حساب نخواهد کشید.» از این دست روایات تربیتی در لسان معصومین علیه‌السلام بسیار وجود دارد که ما به ذکر همین مختصر بسنده می‌کنیم.
برای این‌که والدین بتوانند در معرفی صحیح خدا و ایجاد یک شناخت درست از خدا برای کودکان خود موفق باشند، نیاز به راه‌کارهای عملی و تاثیر گذار دارند که ما در اینجا به صورت مختصر به برخی از موارد مهم آن اشاره می‌کنیم:
۱.استفاده از داستان برای شناخت خدا و خوبی‌های او
علاقه شدید کودکان به داستان به دلیل قوی بودن قوه خیال در آنان بهترین ابزاری است که والدین می‌توانند با کمک گرفتن از آن، خدا را در قالبی باورپذیر به فرزندان خود معرفی کنند و با کم‌ترین زحمت بیشترین اثر را در وجود فرزندان خود به جای گذارند.
۲.معرفی خدا به عنوان موجودی پر محبت
کودکان اسیر محبت اند پس با موجودی که سرشار از محبت باشد بهتر ارتباط برقرار می‌کنند. در همین‌جا یادآور شویم که همان‌گونه که قرآن کریم در آیه ۷۹سوره نساء[۶] نتیجه بدی‌ها را به خود فرد نسبت می‌دهد و نتیجه خوبی‌ها را به خدا، در ذهن کودک نیز باید هین‌گونه خدا را معرفی کرد تا بیشترین علاقه را برای کودک نسبت به خدا در ذهن او ایجاد کند.
۳.استفاده از تشبیهات و تمثیلات
به دلیل این‌که ذهن کودک زیاد استدلال پذیر نیست و تصوراتِ او بیشتر بر پایه مشاهداتش استوار است والدین می‌توانند به جای این‌که به وسیله استدلالات گوناگون برای کودک خود از خدا موجودی نامأنوس و غریب درست کنند، ابعاد وجودی خداوند را در قالب تشبیهات و مثال‌های متعدد، ملموس و باورپذیر کنند.
۴.انس با قرآن و هر چه یاد خدا را در دل فرزند زنده نگاه می‌دارد.
پيامبر خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله می‌فرمایند: «مَن عَلَّمَ وَلَدا لَهُ القرآنَ قَلَّدَهُ اللّه ُ قِلادَةً يُعجَبُ مِنها الأوَّلونَ و الآخِرونَ يَومَ القِيامَةِ ؛[۷] هر كس به فرزند خود قرآن را آموزش دهد، خداوند گردنبندى به گردن او آويزد كه در روز قيامت همه‌گان از آن شگفت‌زده شوند.»
۵.خودتان برای فرزندتان الگوی خداباور باشید.
در سنین کودکی اولین الگوهای تاثیرگذار برای فرزندان، خودِ والدین می‌باشند. همه آموزه‌های تربیتی دینی و حتی نکات تربیتی روانشناسی را که مورد بررسی قرار دهید به این یک جمله خواهید رسید که برای هر اقدام تربیتی، اول از همه باید از خود شروع کنید؛ پس والدین نباید این مسئله را دست کم بگیرند که بیشترین اثر بر رفتار فرزندان از رفتار خود والدین ناشی می‌شود.
۶.الگوهای خداشناس و خداباور را به کودکان‌تان معرفی کنید
برخی فکر می‌کنند الگوها درون کتابها هستند. کسی این را انکار نمی‌کند که برخی از الگوهایی که ما می‌توانیم به فرزندان خود معرفی کنیم در لابلای شخصیت‌های تاریخی و نهفته در کتابها قرار دارند ولی بیشتر از آنها گاهی آشنا کردن فرزند با مسجد و یا یک هیئت مذهبی (که البته با شناخت و دقت ما آن را برای فرزندمان انتخاب کرده‌ایم)، باعث می‌شود که فرزندمان الگوهای دم‌دستی بسیار خوبی پیدا کند که بخش قابل توجهی از خداشناسی او با الگو گیری از آن افراد برای کودک تثبیت و قابل لمس شود.
بر این موارد می‌توان مواردی دیگری را نیز افزود که این نوشته ظرفیت پرداختن به آن را ندارد ولی بر هر پدر و مادر دل‌سوز و دل‌مشغول نسبت به عاقبت بخیری فرزندان خود، لازم و ضروری است که به صورت گسترده‌تر این مباحث را دنبال کند و با تشخیص و انجام درست وظایف خود نسبت به فرزندش قدمی در تربیت درست او بردارد.
________________________________________________________
پی‌نوشت:
۱.الكافي،ج۲، ص۲۳۵، ۸جلد، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ: چهارم، ۱۴۰۷ ق.
۲.عيون الحكم و المواعظ (لليثي)،ص۴۶۳، ۱جلد، دار الحديث - قم، چاپ: اول، ۱۳۷۶ ش.
۳.عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية، ج۱، ص۳۵، ۴جلد، دار سيد الشهداء للنشر - قم، چاپ: اول، ۱۴۰۵ ق.
۴. مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۵، ص۱۶۴، ۲۸جلد، مؤسسة آل البيت عليهم السلام - قم، چاپ: اول، ۱۴۰۸ق.
۵.نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله عليه و آله)، ص۷۶۸، ۱جلد، دنياى دانش - تهران، چاپ: چهارم، ۱۳۸۲ش.
۶.ما أَصابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَ ما أَصابَکَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِکَ وَ أَرْسَلْناکَ لِلنَّاسِ رَسُولاً وَ کَفى بِاللَّهِ شَهيداً(۷۹/نساء)
۷. میزان الحکمه، جلد۹، ص۳۳۹، حدیث شماره۱۶۶۲۸، انتشارات دارالحدیث
*برای مطالعه بیشتر:
کتاب "خدا در زندگی کودکان" نویسنده:ابراهیم اخوی، انتشارات موسسه امام خمینی ره،چاب دوم ۱۳۹۰
کتاب"کلیدهای آموختن به کودکان درباره خدا" نویسنده:ایریس یاب، مترجم:دکتر مسعود حاجی زاده، انتشارات صابرین چاپ سوم، ۱۳۸۱
