زیر چتر تنهایی دنیای مدرن
احساس تنهایی چیزی نیست که مختص به زمان کنونی ما باشد ولی به جرات می‌توان گفت رشد قارچی و فزاینده آن در این دوره از زندگی بشری، میان افراد مختلف جامعه، بیشتر از هر زمان دیگر می‌باشد.
روانشناسان زیادی درباره این مشکل سخن گفته‌اند و این بدان منزله است که یکی از اساسی‌ترین مشکلات کنونی افراد یک جامعه، همین مسئله احساس تنهایی است و همین مسئله آنها را بر این داشته که برای یافتن راه حلی مناسب دست به کار شوند و در این زمینه راه‌کارهایی را ارائه دهند.
اصلی‌ترین مسئله در حل این معضل که در حال گسترش بیش از پیش در جامعه است این است که ما اصل مشکل را بشناسیم و بدانیم ریشه آن در کجاست و چگونه می‌شود که فرد در خود این حس را احساس می‌کند؟
در تعریف احساس تنهایی به نحوی که جامع همه ابعاد مثبت و منفی این حس باشد باید گفت که:" احساس تنهایی حسی است که فرد خود را منقطع از دیگران ببیند و برای تامین نیازهای شخصیش خود را تنها احساس کند."در دل این نوع احساس تنهایی، همان‌گونه که می‌توان نیروهای منفی نهفته را یافت، انگیزهای مثبت نیز قابل مشاهده است؛ انگیزه‌هایی که می‌تواند فرد را برای مقابله با شرایط دشوار در یک فضای واقع‌بینانه مقاوم سازد و برای پرکردن خلع‌های وجودی و شخصیتی او به یاریش برخیزد. پس به طور خلاصه باید گفت همان‌گونه که تنهایی‌های دردناک و کشنده از این حس سرچشمه می‌گیرند، خلوت‌گزینی‌های سازنده و هدف‌ساز نیز ناشی از همین احساس درونی است؛ و فقط تفاوت آن دو در شدت و طریقه جهت دهی به این نوع احساس تنهایی‌ها می‌باشد.
با شناخت تعریفی که از احساس تنهایی به دست آمد در این‌جا لازم است به عوامل احساس تنهایی منفی، که این نوشته به دنبال ارائه روش‌های درمانی مقابله با آن است پرداخته شود.
از جمله عوامل اصلی احساس تنهایی منفی در افراد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
۱.احساس تنهایی عاطفی:این احساس تنهایی ناشی از گسسته شدن رشته یک پیوند عاطفی عمیق بین فرد با شخص دیگر است که از آن جمله می‌توان به از دست دادن دوست عزیز و یا جدا شدن یک کودک از مادر و... اشاره کرد.
۲.احساس تنهایی اجتماعی:این احساس وقتی سراغ فرد می‌آید که یا او قادر نباشد خود را در مسیر جریانات جمعی و اجتماعی قرار دهد و یا این‌که جمع و اجتماعات جذاب و بی تکلفی وجود نداشته باشد که فرد را مجذوب خود سازد .با دقت در مناسبات اجتماعی دنیای مدرن و از بین رفتن روابط اجتماعی مبتنی بر صداقت و منفعت رسانی و نه منفعت طلبی، بسیاری از این احساس تنهایی‌ها از همین‌جا نشأت می‌گیرد.
۳.احساس تنهایی ساختاری و شخصیتی:این نوع احساس تنهایی فارغ از هر موقعتی که فرد در آن قرار داشته باشد همیشه همراه اوست چرا که جزئی از وجود او شده است و غالبا ناشی از اختلالات شخصیتی همانند ضعف نفس و خودباوری می‌باشد.
۴.احساس تنهایی موقعیتی: این نوع احساس تنهایی در موقعیت‌های خاصی ممکن است برای هر فردی با هر نوع شخصیتی رخ دهد که برای مثال می‌توان به وقوع طلاق در یک خانواده و ... اشاره کرد.
حال با توجه به شناخت منشاء انواع احساس تنهایی‌های مضر، به عنوان سخن آخر به ذکر راه‌کارهایی برای برون رفت از این نوع احساس مخرب می‌پردازیم.
یک سری از راه‌کارها که در پایین به آن اشاره می‌شود راه‌کارهایی هستند که به صورت عمومی برای هر نوع احساس تنهایی می‌توان به آن پناه برد ولی بخشی از راه‌کارها مختص به نوع خاصی از احساس تنهایی است که باید به این مسئله توجه شود؛ چرا که به عنوان مثال بعضی ممکن است که احساس تنهایی‌شان ناشی از ضعف‌ها و اختلالات درونی‌شان باشد ولی برای حل آن به دنبال برقراری روابط اجتماعی بیشتر باشند که قطعا مشکل‌شان حل نخواهد شد.
راهکارهای عمومی:
۱.شناخت حقیقت دنیا که پوشیده با محرومیت‌ها و جدایی‌هاست. بعضی روانشناسان به این حقیقت اشاره داشته اند که آغاز این دنیا با انقطاع و جدا شدن از چیزی که انسان با آن انس گرفته است و از آن به"ضربه تولد" تعبیر کرده‌اند.[۱]
۲.پذیرفتن و کنار آمدن با این حقیقت. ریشه بسیاری از مشکلات انسان در نوع نگاه و باور او نسبت به مسائل اطراف خود می‌باشد. ما برای کاستن از میزان اضطراب‌ها و دل‌هرهای ناشی از احساس تنهایی خود، باید به این باور بررسیم که حقیقت انسان بر اساس انقطاع خلق شده و جدایی از هر چیز امری است که جزء لاینفک این دنیا می‌باشد. همان‌گونه که در ادعیه ماثوره از امامان معصوم علیهم‌السلام می‌خوانیم:«إِلَهِي هَبْ لِي كَمَالَ الانْقِطَاعِ إِلَيْكَ[۲]خدايا نهايت بريدن از غير تو و پيوستن به خودت را روزي ام ساز .»
۳. تقویت ارتباط با خدا به عنوان نزدیک‌ترین و آگاه‌ترین افراد نسبت به حال انسان و در عین حال جبران کننده‌ترین آنها نسبت به کاستی‌های زندگی او، بهترین راه برای مقاله با تنهایی‌های کشنده است و انسان را در این زمینه صبور می‌کند.
پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه‌وآله می‌فرمایند:«يَا هِشَامُ، الصَّبْرُ عَلَى الْوَحْدَةِ عَلَامَةُ قُوَّةِ الْعَقْلِ، فَمَنْ عَقَلَ عَنِ اللَّهِ اعْتَزَلَ أَهْلَ الدُّنْيَا وَ الرَّاغِبِينَ فِيهَا، وَ رَغِبَ فِيمَا عِنْدَ اللَّهِ، وَ كَانَ اللَّهُ أُنْسَهُ فِي الْوَحْشَةِ، وَ صَاحِبَهُ فِي الْوَحْدَة[۳]اى هشام! بر تنهايى صبر كردن، نشانه قوت عقل است، هر كس معارف الهى را فهميد و درك كرد، از اهل دنيا و متمايلين به آن كناره مىگيرد و نسبت به آنچه نزد خداست ميل پيدا مىكند، چنين فردى در وحشت، با خدا مأنوس است و در تنهايى با او همراه.»
۴. توسل و ارتباط با ائمه معصومین علیهم‌السلام و اولیاء الهی به عنوان متصل کننده انسان به منبع اصلی برطرف کننده کم و کاستی‌های او.
راهکارهای اختصاصی:
برای حل مشکل احساس تنهایی عاطفی، برقراری ارتباطات عاطفی و صمیمی با اطرافیان و دوستان در کنار تمرین برای تقویت ضعف‌های درونی می‌تواند برای فرد بسیار راه‌گشا باشد.
مشکل احساس تنهایی اجتماعی را نیز می‌توان با یک ارتباط مفید و پیوسته با جمع‌ها و اجتماعات صمیمی و در عین حال با صداقت به طور کامل برطرف کرد.
و اما مشکل احساس تنهایی ساختاری که در درون انسان نهادینه شده را فقط با تقویت ضعف‌های درونی و کم و کاستی‌های شخصیتی مانند تقویت خودباوری و جبران ضعف اعتماد به نفس به طور کامل مرتفع کرد.
و در آخر اصلی‌ترین عامل در رفع تنهایی‌های موقعیتی، گذر زمان و مشغول شدن فرد به فعالیت‌های مفید می‌باشد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت:
۱.مقاله"احساس تنهایی در گستره ی زندگی"، نویسنده: حاجتی،محمد؛ مجله: «رشد مشاور مدرسه» پاییز ۱۳۸۶ - شماره۹
۲. فرازی از دعای شریف مناجات شعبانیه
۳.الكافي، ج۱، ص۳۶، كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، (ط - دارالحديث)، ۱۵جلد، دار الحديث - قم، چاپ: اول، ق۱۴۲۹.
برای مطالعه بیشتر:
*مقاله"ماهیت احساس تنهایی و راههای مقابله و ارزیابی آن"؛ نویسنده: ابراهیمی قوام،صغری؛مجله: تربیت دی ۱۳۷۴ - شماره ۱۰۴
