خوشحاليم با جواني هم صحبت هستيم كه به اين مسائل اهميت مي دهد و مي خواهد زندگي خود را با چشماني باز و بر اساس دين و عقل و منطق بنا كند و نشانه آن هم همين اقدام شما به افزايش آگاهي و مشورت با ديگران است. اميدواريم راهنماي خوبي برايتان، در زمينه سوالي كه پرسيده ايد، باشيم.
پرسشگر گرامي؛ امر ازدواج و انتخاب همسر براي نسل جوان از اهميت بالايي برخوردار است. موفقيت يا عدم موفقيت در اين امر مقدس و درعين حال حساس، تعيين كننده سرنوشت جوانان است و سلامت جسم و روان و پيشرفت هاي مادي و معنوي آنان در عرصه هاي اجتماعي، ارتباطي تنگاتنگ با درستي يا نادرستي انتخاب همسر و پايداري يا ناپايداري ازدواج دارد، و خواستگاري آغاز اين راه مقدس است.
بهتر است جلسه خواستگاري براي صحبت مستقيم دختر و پسر وقتي اتفاق افتد كه تحقيقات لازم درباره دختر و خانواده اش از منابع تحقيق ( همسايه ها، دوستان و آشنايان، رجوع به محل تحصيل يا كار فرد مورد نظر و ...) توسط خانواده پسر و همچنين تحقيقات لازم درباره پسر، توسط خانواده دختر صورت گيرد (خاصه اگر طرفين نا آشنا باشند) و پس از آن اگر رضايت طرفين در اين مرحله حاصل شد، براي تكميل شناخت، اقدام به صحبت هاي مستقيم و رو در روي دختر و پسر شود (زیر نظر خانواده های طرفین)؛ كاري كه بسياري از خانواده ها آن را انجام می دهند. حتي برخي خانواده ها پس از گذر از اين مرحله حياتي و مهم، در جلسه اول خواستگاري، پس از صحبت هاي معمولي (و نه صحبت درباره مهريه و قرار عقد و ...) كه بين خانواده ها صورت مي گيرد مدت زمان كمي هم از داماد مي خواهند كه در جلسه حضور داشته باشد، تا دختر و پسر همدیگر را در يك نظر ببيند و تنها يك احوال پرسي ساده كنند تا اگر همديگر را پسنديدند در جلسات بعدي اقدام به صحبت مستقيم با يكديگر كنند. حسن اين كار اين است كه شايد دختر و پسر از يكديگر خوششان نيايد ( از طرز رفتار، صحبت، قيافه و ...) و ديگر نيازي به صحبت كردن با هم (جهت ایجاد شناخت بیشتر) نداشته باشند و اين ارتباط براي ازدواج همين جا قطع شود.
حال اگر از اين مرحله گذشتيد و توافقات اوليه صورت گرفت، به جلسه رسمي خواستگاري مي رسيم كه در آن جا دختر و پسر براي شناخت بيشتر از هم اقدام به پرسش از يكديگر مي كنند. در اين زمينه و براي پاسخ به پرسشی که مطرح کردید، توجه شما را به مطالب زير جلب مي كنم و در پايان، كتابي را به شما معرفي خواهم كرد كه با مطالعه آن به بسياري از سوال هايتان در اين زمينه پاسخ داده مي شود :

* چگونه شروع به صحبت كنم؟
شما وقتي مي خواهيد با دوستي تبادل اطلاعات كنيد چگونه شروع مي كنيد؟ جلسه خواستگاري هم چيزي ماورايي و عجيب نيست كه شروع كردن صحبت در آن با مواقع ديگر تفاوت داشته باشد.شما مي توانيد با بياني رسمي و متين ، پس از احوال پرسي هاي معمول، با يك بيوگرافي كامل از خود شروع كنيد (نام، نام خانوادگي، سن ، تحصيلات، شغل خود ، شغل پدر و مادر و ...) و از طرف مقابل هم بخواهيد همين كار را بكند و سپس بحث را به روي موضوعات اصلي بكشانيد.

* سوالات باز باشد يا بسته؟
در اين گونه جلسات معمولاً سؤال هاي بسته اطلاعات خاصي را به فرد نمي دهد و معقول نيست. مثلا شما به طرف مقابل مي گوييد بد اخلاق هستيد يا نه؟ طرف مقابل هم مي گويد نه. (هيچ كسي هم خودش را بد اخلاق نمي داند و اگر بگويد هستم كه ديگر جلسه خواستگاري ادامه پيدا نخواهد كرد) حال آيا شما به شناختي رسيديد؟ اينگونه سوالات جواب هاي كلي به شما مي دهد. شايد بتوان گفت جواب فرد مورد نظر در زمينه بد اخلاقي در برخي زمينه ها جواب درستي است؛ اما از نوع جواب هاي درست اما به درد نخور است، چون شناختي كه با يك كلمه حاصل شود شناخت صحيحي نيست؛ مانند اينكه كسي بگويد امروز دوشنبه است و فردا سه شنبه. حرف درستي است ولي به درد نخور .
پس اگر مي خواهيد اطلاعات بيشتري در اين جلسات كسب كنيد بايد سعي كنيد با سوال هايتان فرد مورد نظر را در موقعيت هاي عيني قرار دهيد و پاسخش را در آن موقعيت ها بشنويد و تحليل كنيد. دريافت جواب هاي بله و خير كمكي به شناخت فرد مورد نظرتان نخواهد كرد و به نوعي خود فريبي است.

* طرف راست مي گويد يا دروغ؟
فراموش نكنيد كه يكي از منابع شناخت طرف مقابل، صحبت مستقيم و رو در رو با اوست. شما بايد با تحقيقاتي كه از ديگران مي كنيد و مشورت هايي كه مي گيريد اطلاعاتي به دست آوريد و آن ها را كنار صحبت هاي مستقيمي كه با طرف مقابل كرده ايد بگذاريد تا به يك نتيجه گيري صحيح برسيد.خيلي از اوقات تحقيقات ما، صحبت هاي راست و دروغ طرف مقابل را براي ما نمايان مي كند (البته برخي اوقات هم اين اتفاق رخ نمي دهد).
همچنين براي اينكه به نظر واقعي طرف مقابل پي ببريد، مي توانيد از روش «طرح سؤالات معكوس» استفاده كنيد. براي درك اين مسأله براي شما مثالي مي آوريم: مثلاً شما فردي اهل سفر هستيد و حداقل ماهي يكبار بايد به يك سفر هر چند كوچك برويد. بنابراين تمايل داريد همسر آينده تان نيز داراي چنين روحيه اي باشد و با شما در سفرها همراه شود. براي اينكه از نظر واقعي طرف مقابل تان مطلع شويد و پاسخ صادقانه اي از ايشان دريافت كنيد مي توانيد بپرسيد :
«اگر همسر آينده شما اهل سفر كردن و مسافرت نباشد و در اين زمينه با شما همراهي نكند، نظر شما چيست؟»
در صورتيكه طرف مقابل جواب موافق بدهد و چنين برداشت كند كه شما اهل سفر كردن نيستيد و بگويد كه من هم اهل مسافرت نيستم، شما توانسته ايد به پاسخ مورد نظرخود دست يابيد و حال آنكه اگر سوال مي كرديد كه آيا شما اهل سفر هستيد؟ جواب «بله» مي شنيديد و طرف مقابل را به درستي نمي شناختيد.
اين نوع سوال كردن را در بسياري از زمينه ها مانند جنبه هاي اعتقادي (نماز خواندن و روزه گرفتن و...)، اشتغال، نحوه پوشش و... مي توانيد مطرح كنيد.
نكته ديگر كه بايد در نظر داشت اين است كه گاه طرح سوال به گونه اي جهت دار است و به شنونده القاء مي كند كه چگونه پاسخ دهد و يا اينكه پاسخ مشخصي را بدهد؛ مثلاً اگر سوال شود كه «من به نماز اول وقت خيلي اهميت مي دهم و از افراد كاهل نماز خوشم نمي آيد. شما چطور؟» طبيعي است كه براي ايجاد احساس رضايت در طرف مقابل بايد پاسخ بلي داد، هر چند كه در واقع چنين نباشد. بنابراين بهتر است اين گونه سوال شود «نظر شما در مورد انجام وظايف ديني مانند نماز خواندن و نخواندن چيست؟» اين نحوه سوال پرسيدن القا كننده نبوده و فرد را وادار مي كند نظر شخصي خود را ارائه دهد. (تبیان)
يا مثلاً اگر مي خواهيد نظر طرف مقابل را درباره ادامه تحصيل شما در دانشگاه بدانيد. بهتر است از او بپرسيد : نظر شما درباره تحصيل علم و دانش چيست؟ اگر بپرسيد آيا موافق هستيد كه من در دانشگاه تحصيل كنم. طرف مقابل چون از سوال شما اينگونه برداشت مي كند كه شما علاقه مند به تحصيل هستيد ممكن است در جواب به شما صادقانه پاسخ ندهد.
البته معمولاً زماني كه نسبت به صراحت طرف مقابل، دچار ترديد باشيم، خوب است كه از اين شيوه ها استفاده شود در غير اينصورت مي توانيد سوالات خود را به صورت مستقيم و سر راست مطرح كنيد؛ ولي در هر حال استفاده از شيوه هاي پرسيدن «معكوس و يا بي جهت» مي تواند به اطمينان بخشي بيشتري بينجامد و لااقل در انتخاب خود ترديد كمتري داشته باشيد. (تبیان)

* چه سوالاتي پرسيده شود؟
موضوعات قابل طرح در گفتگوى قبل از مراسم عقد مختلف است؛ زيرا افراد عقيده ‏ها، آرمان‏ها، هدف‏ها و خواسته‏ هاى گوناگون دارند. البته بعضى از مسائل و موضوعات عمومى است و ضرورت دارد جوانان قبل از ازدواج براى آگاهى يافتن از ويژگى‏هاى جسمانى، روانى، اخلاقى يكديگر مطرح كنند و درباره آن‏ها به گفتگو بنشينند. ناگفته پيداست، اين گونه جلسات حتماً بايد تحت اشراف خانواده‏ هاى دو طرف صورت گيرد؛ زيرا مذاكره مستقيم و بدون اطلاع خانواده دختر و پسر مطلوب عرف و در اكثر موارد مورد پسند شرع و عقل نيست و به جاى اين كه زوج جوان را به حقيقت برساند، مايه انحراف و مشكلات ديگر مى ‏شود. در اين جلسات مى ‏توان درباره مسائل زير گفتگو كرد :
1. خط مشى كلى زندگى آينده‏
مراد تبيين مبناى زندگى آينده است؛ براى مثال جوان متدين مى ‏خواهد زندگى اش بر اساس قوانين اسلام بنا شود. در اين جا بايد از ميزان پاى بندى افراد به ارزش‏هاى دينى و اخلاقى سؤال شود.
2. اهداف زندگى‏
يعنى هدف هايى كه هر كدام قصد دارند در زندگى آينده شان دنبال كنند؛ هدف‏ها و آرمان‏هاى علمى و تحصيلى، اجتماعى، شغلى و...؛ براى مثال تا چه اندازه به ادامه تحصيل علاقه‏مند است و مشكلات تحصيل را تحمل مى‏ كند. شغل مناسب و مورد علاقه‏اش چيست؟ جايگاه اجتماعى را داراى چه اهميتى مى‏ داند؟ از نظر اقتصادى و مالى به چه سطحى مى‏ انديشد و حداقل و حداكثر چقدر است؟
3. چگونگى رابطه با خانواده و بستگان
براى مثال به چه اندازه به رفت و آمد با اقوام و خويشان و نيز دوستان اهميت مى‏ دهيد و بر آن اصرار مى‏ ورزيد؟ به آداب و رسوم فرهنگى و اجتماعى رفتار با بستگان چقدر پايبنديد؟
4. خواست‏ ها و انتظارات دو طرف از يكديگر
5. شيوه تربيت فرزندان در آینده
6. نقص‏ هاى جسمانى و بيمارى ‏هاى مزمن احتمالى يكديگر

* به چه نكاتي توجه شود؟
در اين جلسات بايد به نكات زير توجه شود تا به شكل مناسب انجام گيرد و دو طرف به هدف خود دست يابند :
1. گفتگو بايد خونسردانه و با آمادگى قبلى و در فضايى آرام و بدون خوف و فشار از طرف ديگران صورت گيرد.
2. گفتگو پس از انجام خواستگارى رسمى از طرف خانوادها و تحقيق و آگاهى از بعضى شرايط كه در مرحله تفحص به دست مى ‏آيد، انجام گيرد نه در ابتداى آشنايى؛ به عبارت ديگر، در واپسين مراحل تحقيق و قبل از مراسم عقد بايد گفتگو تحقق يابد.
3. براى موفقيت بيش‏تر، دو طرف بايد در ابتداى جلسه از يكديگر بخواهند صادقانه به پرسش‏ها و مسائل مطرح شده پاسخ دهند تا از صفات اخلاقى و خصوصيات يكديگر آگاهى يابند. (پرسمان)

* معرفي كتابی کاربردی در این زمینه :
پرسشگر محترم؛ به جرأت مي توان گفت يكي از بهترين كتبي كه در زمينه مسائل مربوط به انتخاب همسر منتشر شده است كتاب « مطلع مهر : راهكارهاي جامع و كاربردي براي انتخاب همسر » اميرحسين بانكي پور فرد است كه انتشارات حديث راه عشق آن را منتشر كرده است و از اكثر كتابفروشي هاي معتبر در سراسر كشور قابل تهيه است. اين كتاب به طور جامع به مسائل مربوط به انتخاب همسر (از جمله سوالات مربوط به جلسه خواستگاري، به صورت مبسوط و دقيق و جزء به جزء) پرداخته است. مطالعه اين كتاب را اكيداً به شما توصيه مي كنم. با مطالعه اين كتاب بدون شك به بسياري از سؤالاتتان در اين حوزه پاسخ داده مي شود.

* منابعي ديگر جهت مطالعه :
- جوانان و انتخاب همسر، علي اكبر مظاهري، انتشارات پارسايان
- انتخاب همسر، آيت الله ابراهيم اميني، سازمان تبليغات اسلامي
- تشكيل خانواده از سري آموزه های خانواده، جمعي از مؤلفان، انجمن اولياء مربيان