يكى از آثار روانشناختى ازدواج، دست يابى به آرامش درونى و امنيت اجتماعى زن و شوهر است كه در سايه برقرارى روابط عاطفى بسيار نزديك آنها به دست مى آيد.
نقش روابط زن و شوهر در آرامش يكديگر وقتى بيشتر آشكار مى شود كه آسيب تأخير ازدواج و آسيب هاى روابط ناهنجار را مشاهده مى كنيم، البته براى ايجاد فضاى آرامش و اعتماد، بايد زن و شوهر و اطرافيان بيشترين همكارى و گذشت را داشته باشند و همگى بدانند در ميان حوادث استرس زا، شديدترين استرس ها در اثر ضربه و از هم گسيختگى روابط خانوادگى پديد مى آيد، به طورى كه از دست دادن همسر و زندگى جدا از يكديگر 35 تا بيش از 80 درجه تنيدگى به دنبال دارد.[1]
قرآن كريم نيز در آيات متعددى مى فرمايد: «از نشانه هاى خداوند اين است كه از نوع خودتان، همسرانى براى شما آفريد تا در كنار آنان آرامش يابيد و ميانتان دوستى و رحمت نهاد»[2]؛ «اوست خدايى كه شما را از نفس واحدى آفريد و همسرتان را از آن پديد آورد تا در كنار او بياساييد».[3]
البتّه واقعيت اين است كه مشكلات و عواملى وجود دارند كه اين آرامش را به خطر انداخته و گاهى پايه هاى مهر و محبّت همسران را فرو خواهند ريخت؛ بنابراين در ادامه به برخى مشكلات و آسيب هايى كه سبب اخلال در آرامش خانواده مى شود، اشاره مى شود:
الف. مسائل پيش از ازدواج
1. عدم انتخاب مناسب
يكى از عوامل ايجاد اختلاف و ناسازگارى و به دنبال آن نبود آرامش در زندگى اين است كه متأسفانه گاه افراد از مسايلى كه بايد قبل از ازدواج نسبت بدان حساس باشند غفلت نموده و با ورود به زندگى مشترك ناهمگونى ها برايشان نمود پيدا مى كند! به همين دليل دختر و پسر مى بايست در بررسى ملاك هاى گزينش همسر، ملاكهاى جسمانى، روانشناختى، اقتصادى، اجتماعى و خانوادگى طرفين را مدّنظر قرار دهند تا همتاى مناسب خود را براى يك عمر زندگى برگزينند.
امام على عليه السلام مى فرمايند: «زنى كه مورد موافقت شوهرش باشد( يعنى هر دو مورد توافق باشند) يكى از دو راحتى و آسايش است».[4]
2. مهريه سنگين
قرآن كريم با لطافت و ظرافت بى نظيرى فلسفه گذاشتن مهريه براى زن را، هديه و پيشكشى اعلام نموده و با تعبير «نحله» بدان اشاره مى نمايد[5]. همچنين از مهريه به «صداق» تعبير مى كند كه نشانه صداقت و راستين بودن علاقه مرد به همسر خويش است. اين امر تأثير روانشناختى ويژه اى در زن بر جاى مى گذارد؛ زيرا وى احساس مى كند مرد به او علاقه مند است و حاضر است هزينه كند.
در تعيين مهريه نبايد هيچ كدام از پسر و دخترها و خانواده هايشان احساس برد يا باخت كنند؛ زيرا اگر چنين احساسى به آنان دست دهد، شيرينى زندگى و ازدواج به تلخى تبديل خواهد شد.
مهريه هاى سنگين يكى از عوامل به هم زدن آرامش در خانواده هاست و نشان دهنده بى اعتمادى خانواده دختر به داماد است و مى تواند به عنوان يك ابزار در دست دختران قرار گرفته و پسران را از اين نظر هميشه تحت استرس و فشار قرار دهد.
رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله نيز در باب نكوهش سنگينى مهريه مى فرمايند: «در مهريه آسان بگيريد؛ زيرا مرد كابين (سنگين) زن را مى دهد اما در دلش نسبت به او كينه و دشمنى به وجود مى آيد».[6] همچنين مى فرمايند: «از ميمنت زن اين است كه راحت خواستگارى شود و كابين (مهريه اش) سبك باشد».[7]
3. دوستى هاى قبل از ازدواج
اين دوستى ها علاوه بر مشكلاتى كه به دليل احساس گناه به سبب ناخشنودى خداوند از اين ارتباط، ترس و اضطراب ناشى از آبروريزى، احساس سرخوردگى، شكست روحى، افسردگى و... براى دختر و پسر ايجاد مى كند، با توجّه به ويژگى غيرت در مرد باعث مى گردد حتّى اگر روابطشان به ازدواج نيز بينجامد، اعتمادش از همسر خود سلب گشته سوثلاتى در ذهن او شكل گيرد كه چرا همسرم پيش از محرميت با من رابطه برقرار كرد؟! نكند مشابه اين رابطه را با ديگران نيز داشته است و از دوستى ها به ازدواج نيانجامد آشفتگى در احساسات و عواطف به ويژه از سوى دختران پيش مى آيد و باعث مى گردد كه اين افراد نتوانند عاطفه، عشق، صفا و صميميتى را كه لازمه زندگى مشترك و ستون خيمه زندگى زناشويى است در زندگى با همسر خود ابراز نمايند. به همين دليل است كه قرآن كريم يكى از شرايط ازدواج را پاكدامنى مى داند كه هيچ كدام از پسر[8] و دختر دوست پنهانى و نامشروع نگرفته باشند.[9]
4. وارونه جلوه دادن حقايق
امروزه آسيب هاى مختلفى سلامت ازدواج و به دنبال آن زندگى مشترك همسران را تهديد مى كند كه رواج فريب يا تدليس در ازدواج يكى از مهم ترين آنهاست.
اين مسئله علاوه بر آنكه آثار و پيامدهاى حقوقى ويژه اى دارد كه با عنوان قانون «تخلف از شرط صفت» در قانون مدنى مطرح و قابل پيگيرى است، باعث ايجاد فضاى بى اعتمادى و بدبينى در فضاى ارتباطى زن و شوهر گشته زمينه اختلافات جدّى و به دنبال آن عدم آرامش را در زندگى آنان به وجود مى آورد. به همين دليل است كه برگزارى جلسات گفتگوى مستقيم (تحت نظارت خانواده هاى دو طرف) دختر و پسر و اطلاع يافتن آنان از آنچه در آينده مى تواند در زندگى مشتركشان تأثيرگذار باشد، يكى از مهم ترين گام هاى فرايند انتخاب همسر مى باشد.

ب: مسائل بعد از ازدواج
1. رعايت حقوق اعضاى خانواده
خانواده از شخصيت هاى متفاوت تشكيل شده است كه با پذيرش اصول اساسى زندگى مشترك و پايبندى به آن در يك «ما»ى فراتر گرد آمده اند. ناديده گرفتن شخصيت فردى و تحميل يكسان سازى فضاى خانواده، هزينه هاى عاطفى - رفتارى سنگينى را به دنبال دارد كه دل سردى و از خودبيگانگى اعضاى خانواده، كمترين پيامد منفى و فروپاشى خانواده، بزرگترين زيان چنين نگرشى است.[10] راهكار اسلام جهت دورى از حسّ برتربينى اين است كه هر يك از اعضاى خانواده به حقوق ديگرى احترام گزارده و وظايفى را كه بر عهده دارند رعايت كنند، در اين صورت انتظار خير و سعادت، محبّت و لذّت، آرامش و اعتماد به زندگى مشترك را داشته باشد.
2. رقابت منفى
متأسفانه برخى از خانواده ها بدون توجّه به شرايط ويژه خود و نيازهاى واقعى زندگى خود دچار اشتباهى به نام نابهنجارى چشم و هم چشمى مى شوند. موثفه هاى اساسى اين پديده در خودنمايى، رقابت و فزون طلبى كور قابل مشاهده است كه موجب تنش، بى قرارى، نارضايتى، اضطراب و افسردگى همسران گشته و آرامش را از زندگى مشترك سلب مى كند.
3. حريم خصوصى
مسائلى كه سبب وجود آن بيرون از خانواده مى باشد؛ گرچه روابط خويشاوندى و فاميلى به نوبه خود مورد تأكيد و اهميت است؛ اما عدم رعايت بعضى از نكات مسائلى را در روابط زن و شوهر ايجاد مى كند كه آرامش را از زندگى آنان سلب مى كند. به عنوان مثال دخالت هاى غيرضرورى و نابجاى اطرافيان يكى از مواردى است كه مايه سلب آرامش زوجين مى گردد.
در عين حال كه لازم است زن و شوهر پس از ازدواج، روابط خود را با خانواده ها حفظ نموده و به برقرارى روابط مطلوب با خويشاوندان همسر نيز بپردازند، بايد نوعى استقلال به دست آورده و خانواده جديدى را با حريم خصوصى تشكيل دهند به طورى كه حتى پدر و مادرها نيز از اين محدوده خارج باشند.
بر كسى پوشيده نيست كه پدر و يا مادر حق دارند در مواقعى نوعروس و تازه داماد را راهنمايى كنند، اما بايد به اين نكته نيز توجّه داشته باشند كه دخالت در همه جزئيات زندگى نيازى نيست. در واقع حمايت اجتماعى و مالى والدين از همسران جوان، نبايد موجب دخالت در زندگى آنان و تحميل نظريات به آنها شود؛ زيرا متأسفانه دخالت هاى بى مورد اطرافيان باعث اختلاف و ناسازگارى همسران شده، آرامش زندگى آنان را سلب مى نمايد.
______________
[1]. مجتبى حيدرى، ديندارى و رضامندى خانوادگى، قم، انتشارات موثسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى)، 1385.
[2]. پاول هنرى ماسن، رشد و شخصيت كودك، ترجمه مهشيد ياسايى، تهران، مركز، 1380.
[3]. ابراهام اسپرلينك، روان شناسى، ترجمه محيى الدين بناب، نشر روز، 1372.
[4]. رضا نورى، روان شناسى تربيتى، بى جا، 1376.
[5]. مسعود آذربايجانى و همكاران، روان شناسى اجتماعى با نگرش به منابع اسلامى، قم، انتشارات موثسه پژوهشى حوزه و دانشگاه، 1382.
[6]. ديويد فونتانا، روان شناسى دين و معنويت، ترجمه ساوار، تهران، نشر اديان، 1385.
[7]. پاول اس كاپلان، روان شناسى رشد (سفر پرماجراى كودك)، ترجمه مهرداد فيروزبخت، تهران، رسا، 1382.
[8]. لورا اى بِرك، روان شناسى رشد، ترجمه يحيى سيدمحمدى، تهران، ارسباران، 1381.
[9]. جيمز وَندِر زَندِن، روان شناسى رشد، ترجمه حمزه گنجى، تهران، ساوالان، 1386.
[10]. سوسن سيف و همكاران (كديور، كرمى و لطف آبادى)، روان شناسى رشد 1، تهران، سمت، 1381.